آی کی دو از نظر نوشتاری در  ژاپنی: 合気道 و به زبان انگلیسی Aikido و در زبان فارسی آی کی دو یا گاهی آیکیدو نوشته میشود و به معنی «طریقت هماهنگی روح و روان» و یک هنر رزمی ژاپنی است.

بنیانگذار این هنر رزمی ، موریهه اوشیبا نام دارد که در ۱۴ دسامبر سال ۱۸۸۳ به دنیا آمد، و اغلب به او لقب استاد بزرگ (به ژاپنی: O’Sensei グレートティーチャー) را دادند. (برای خواندن زندگی نامه استاد موریهه اوشیبا اینجا کلیک نمایید)

هدف استاد اوشیبا از خلق این هنر رزمی، دفاع بدون آسیب زدن به حریف بود. در واقع آیکیدو در ابتدا قبل از اینکه یک دفاع شخصی و رزمی باشد ، یک ورزش بسیار مناسب برای خود کنترلی است و اینکه در مبارزات انسان بتواند خشم درون خود را فروبخورد یک امر بسیار سخت است که نیاز به تمرین دارد و آیکیدو یکی از بهترین روش های ورزشی و زندگی برای کنترل این امر است و یکی از ورزش های دفاع شخصی شناخته شده در دنیا.

به صورت فیزیکی آی کی دو هنری است که با تغییر مسیرها و جنبش‌های گوناگون (تای ساباکی) نیروی حریف را بازگردانده و در انتها به قفل مفصل‌های حریف می انجامد. این ورزش از دایتو ریو آیکی جوجیتسو مشتق شده که گفته می‌شود موریهه اوشیبا در اواخر سال ۱۹۲۰ میلادی به خاطر عقاید دین اوموته-کیو این واگرایی را انجام داده است برخی دیگر از تکنیک‌ها و گرفتن‌ها نیز از کنجیتسو ناشی شده‌است.

تمرکز ورزش آی‌کی‌دو در مشت و لگدزدن به حریف نیست، بلکه با استفاده از انرژی حریف برای به دست آوردن کنترل حریف(ها) یا دور کردن آن‌ها از خود است. آی‌کی‌دو یک هنر ایستا نیست، بلکه تأکید فراوانی بر حرکات و جنبش‌های داینامیک دارد. مثال زیبایی که استاد بزرگ در این زمینه میزند ، جاری شدن رود در دره ها و در میان کوهها میباشد. بجای مقابله با سختی کوه ، رود مسیر خود را به درستی پیدا و طی میکند و آی کی دو یعنی همین «حرکت» .

کلمه آیکیدو از سه حرف کانجی تشکیل شده‌است:

• Ai | آی | 合 : به معنای به هم پیوستن، هماهنگی
• Ki | کی | 気 : به معنای روح، نیروی درونی، انرژی طبیعی بدن
• Do | دو | 道 : به معنای راه و روش

حرکات پایه در آی‌کی‌دو حرکات طبیعی هستند و بیش‌تر حملات در این سبک به صورت ذاتی و با الهام از ذات طبیعت انجام می‌شوند. یک آی‌کی‌دو کار، بدون تلاش برای حمله یا تهاجم تنها می‌کوشد تا خود را با شرایط هماهنگ کرده و در برابر حملات احتمالی حریفان، بدون استفاده از مشت و لگد از خود دفاع نماید. یک آی‌کی‌دو کار واقعی بهتر می‌داند که قدرت خود را بدون ضربه زدن به دیگران یا بدون تحقیر آنان، حفظ نماید.

و همینطور همه حرکات آی کی دو الهام گرفته از شمشیر است و استاد موریهه اوشیبا از هنر شمشیر زنی بسیار بهره برده است در این رشته. البته آموزش شمشیر در ورزش آی کی دو به منظور مبارزه و آسیب آموزش داده نمیشود و بیشتر از شمشیر به عنوان ابزاری برای ساختن استایل و حرکات هنرجویان بهره میبرند که بسیار موثر است و اساتید بزرگ دنیا که دارای استایل های حرفه ای هستند ، اکثرا دارای فرم خاصی شیمشیر زنی هستند که کمک بسیاری در درک فنون میکند.

در آی‌کی‌دو، همانطور که تقریباً در تمام هنرهای رزمی ژاپنی دیده می‌شود ، هر دو جنبه “جسم” و “روح و روان” مورد پرورش قرار میگیرد. پرورش جسمی در آی‌کی‌دو متنوع است به‌طوری‌که برای این منظور در هر جلسه با تمرین‌های عمومی و حتی تمرینات خاصی این مسئله را پوشش می‌دهند.از آنجا که بخش قابل توجهی از هر جلسه آی‌کی‌دو شامل پرورش جسمی و فکریست، اولین چیزی که اکثر دانش آموزان یاد می‌گیرند چگونگی پرتاب شدن ، سقوط یا به اصطلاح اوکمی است برای این منظور تکنیک‌های خاصی برای حمله هر دو نفر پیش‌بینی شده‌است. پس از آموختن تکنیک‌های پایه، هنرجویان دفاع آزاد علیه حریف‌های متعدد و تکنیک‌های برای دفاع در مقابل سلاح و حتی دفاع با سلاح را تمرین می‌کنند .

سلاح‌ها در آی‌کی‌دو مشتمل بر یک چوب نسبتا کوتاه (۱۲۰ سانتی متری) به نام جو (Jo) ، شمشیر چوبی (کن یا بوکن Bokken) و چاقو به نام تانتو (Tanto) است که امروزه در برخی باشگاه‌ها استفاده از سلاح‌های گرم و خلع سلاح نیز مطرح شده‌است . در برخی سبک‌ها مثل ایواما و موریهیرو سایتو زمان زیادی را صرف تمرین با چوب و شمشیر را تحت نام آیکیجو و آیکیکن می‌کنند . آی‌کی‌دو بر مبنای دست خالی در مقابل شمشیر و نیزه توسعه یافته پس اساس تمامی تکنیک‌ها همین منشاء است.

هنرجویان آی‌کی‌دو (که در خارج از ژاپن به آن‌ها آی‌کی‌دوکا گفته می‌شود) به‌طور کلی با گذراندن مقاطعی به نام “کیو” و پس از آن به درجه “دان” میرسند. هرچند در برخی از کلاس‌ها رنگ‌های مختلفی استفاده می‌شود ولی در آی‌کی‌دو رنگ کمربند “سفید” و “مشکی” است که نشان دهنده رده “کیو” و رده “دان” است. لباس مورد استفاده در آی‌کی‌دو “آی‌کی‌دوگی” نام دارد که بسیار شبیه لباس “کیکوگی” است که برای بسیاری از ورزشهای رزمی مدرن امروزی استفاده می‌شود که شامل یک بالاپوش و شلوار و کمربند است. در سیستم‌های آی‌کی‌دو در رده‌های بالا ( معمولاً رده دان و کمربند مشکی ) از شلواری سنتی و پلیسه دار به نام هاکاما (همان لباسی که در کن‏ دو و ای آی دو استفاده می‌شود) به عنوان مکمل لباس استفاده می‌شود. در اکثر باشگاه‌ها برای مدرسان و هنرجویان دارای رده «دان» این لباس از پیش تعیین شده‌است.

در ایران آیکیدو از سال 1998 توسط شیهان آق ساقلو شکل گرفت و به طور رسمی آغاز به کار کرد و همچنین شیهان آق ساقلو در سال 2018 توانست به عنوان اولین ایرانی در سراسر جهان مفتخر به کسب دان 6 از همبودوجو شود. (جهت کسب اطلاعات در مورد شیهان آق ساقلو اینجا کلیک کنید)

سبکهای آی کی دو

• آیکیدو آی کی کای (سبک اصلی)
• ایواما ریو آی‌کی‌دو
• شین شین تویتسو
• تومیکی ریو
• آی‌کی‌دو یوشینکان

سبک های زیادی در دنیا وجود دارند که در حال کار هستند مانند سبک استاد کریستین تیسیر و یا استاد استیون سیگال و… اما چند سبک اصلی داریم که اغلب توسط هنرجویان مستقیم استاد موریهه اوشیبا بنا نهاده شدند که در فوق به اسم اسامی آنها اشاره شد و مهمترین تفاوت بین سبک های آی کی دو در اجرای تکنیک ها و نگرش آنهاست و دلیل اینکه سبک آی کی کای را به عنوان سبک اصلی نام بردیم ، این است که هم این سبک توسط پسر او بنا نهاده شد و به افکار و تکنیک های پدرش بسیار نزدیکتر است و هم اینکه بزرگترین فدراسیون جهانی آی کی دو را در حال حاضر دارد.

فرزند و نوه استاد موریهه اوشیبا

• آیکیدو آی کی کای (AiKiKai) : آی کی کای نام مصطلحی است برای سازمانی که توسط استاد اوشیبا و پسر او کیس شومارو اوشیبا (1998-1921) تاسیس شد و پس از فوت کیسشومارو ، توسط نوه استاد بزرگ ، موریترو اوشیبا (1951) اداره می شود. به این مدرسه، به دلیل اینکه خط اصلی در تکامل آی کی دو را دنبال کرده، احترام بسیاری می گذارند و به اصطلاح عام آن را به نام یک سبک می شناسند. در حقیقت، این سازمان بیشتر شبیه  به یک چتر است تا یک گرایش خاص با تعریفی مشخص، به طوریکه بسیاری از مربیان و اساتید در داخل این سازمان، با روشها و مرامهای متفاوتی تدریس می کنند. مرکز آی کی کای در شینجیکو (حومه توکیو) واقع است و به نام”هومبودوجو“یا باشگاه مرکزی معروف است. این فدراسیون، تمامی فدراسیونهای جهانی وابسته به “آی کی کای” را نیز زیر پوشش خود قرار داده و رهبری می کند.

موریهیرو سایتو و استاد اوشیبا

• ایواما ریو آیکیدو (Iwama Ryu) : این سبک توسط موریهیرو سایتو (Morihiro Saito (1928، براساس تعلیمات دوجوی ایواما، که به طور کلی از نظر گرایشی به اندازه کافی با جریان اصلی حاکم بر” آی کی کای” متفاوت است، تعلیم داده می شد. این گرایش گرچه هنوز هم بخشی از آی کی کای محسوب می شود ولی استفاده و کاربرد بسیار زیاد از آی کی کن و آی کی جو در این گرایش مشهود است. سایتوسنسی از شاگردان قدیمی و شبانه روزی استاد بود که در سال 1946 تمرینات آی کی دو را شروع کرد و تازمان مرگ استاد(1969) در کنار وی ماند. خیلی ها معتقدند که سایتو سنسی بیشترین زمان را مستقیما با بنیانگذار در زمان طول عمرش سپری کرده است. سایتو سنسی عنوان می کرد که: او سعی دارد، تا این سیستم را همانگونه که توسط استاد به او تعلیم داده شده است به دیگران آموزش دهد و از اصالت آن پاسداری کند. به طور تخصصی، به نظر می رسد” ایواما ریو”باید مشابه آی کی دوی استاد باشد که در اوائل دهه 50 فقط در” دوجو ایواما” تدریس می شده است. در این سبک تنوع تکنیکی و فنون، بیشتر از دیگر گرایشها است و در این گرایش تاکید بسیار برروی تمرین با سلاح ها وجود دارد.

کویچی توهه و استاد اوشیبا

• شین شین تویتسو (Shin shin toitso Aikido) : این سبک توسط “کویچی توهه“بنیان گذاری شد. آی کی دو با ذهن و بدن متحد و هماهنگ شده. توهه سنسی، تاکید بسیار فراوانی بر درک واژه Ki و تکامل مستقل این جنبه از آی کی دو در تمرینات، برای کاربرد آن در سلامت عمومی و زندگی روزمره داشت.این گرایش یکی از نرمترین گرایشهای موجود در آی کی دو است و مشخصه های آن، حرکات نرم در حین تمرین و حرکاتی مثل پریدن یا ردکردن را شامل می شود. در این گرایش، اهمیت زیادی به جنبه های کاربردی فنون داده نمی شود (حداقل در چهار یا پنج سال نخست تمرینات) و تمامی توجه، معطوف به ارتقاء سطح Ki و تکامل آن است. توهه سنسی تعداد زیادی تمرین ابداع کرده، که میزان فهم هر فرد از اصول کی، در بوته آزمایش قرار داده می شود. این تمرینات امروزه تنها به آی کی دو کاران آموزش داده نمی شود، بلکه همه افراد می توانند به فراگیری آن بپردازند. در نتیجه، این گرایش و نحوه اجرای فنون، عموما نرم و آرام است.

تومی کی

• تومیکی ریو (Tomiki Ryu) : این سبک توسط کنجی تومی کی که یکی از شاگردان اولیه استاد”جیگوروکانو” بنیان گذار جودو بوده، بنیان گذاری شده است. “تومی کی” معتقد بود که تلفیقی از تمرینات آی کی دو در راستای خطوط تعلیمات سنسی کانو، می تواند در یادگیری سهل تر آی کی دو موثر باشد. برای مثال او این روش را متناسب تدریس در دانشگاههای ژاپن می دانست. او معتقد بود که معرفی عناصری به نام”مسابقه و رقابت” از زمانیکه دیگر از این فنون در میدان جنگ استفاده نمی شود، کمک می کند تا تمرینات سازنده تر و متمرکزتر شوند. این عقیده آخرین دلیلی بود بر جدائی از استاد، چرا که موریهه به طور جدی معتقد بود که هیچ جایی برای مسابقه و رقابت درتمرینات آی کی دو وجود ندارد.فنون آی کی دو ایکه در “تومی کی آی کی دو” تدریس می شود، بسیار شبیه به آن چیزی است که Shirata و Shioda ، دوتن از شاگردان O-sensei قبل از جنگ جهانی دوم، انجام می دادند، اما مسئله رقابتی کردن آی کی دو مانند مسابقات جودو، منحصر به” تومی کی آی کی دو” بوده است، که از طرف جامعه آی کی دو مورد انتقاد بسیار قرار گرفت.”تومی کی ریو” به خاطر استفاده از کاتا (فرمهای از پیش تعیین شده) در آموزش و برگزاری مسابقات، در هر دو حالت دست خالی و مسلح (چاقوی پلاستیکی) شاخص است.

گازو شیودا

• آی‌کی‌دو یوشینکان (Yoshinkan) : یوشینکان سبکی است که توسط گازو شیودا ابداع، تدریس وتکامل یافت. شیودا  سنسی، تعلیمات اولیه و پایه این هنر را از اواسط دهه 30  از استاد فرا گرفت. پس از جنگ جهانی دوم ازتدریس مستقل او استقبال فراوان به عمل آمد و بدین ترتیب او بنیان گذار سازمانی بنام”یوشینکان” شد. برخلاف بسیاری دیگر از سازمانها، “یوشینکان” چه قبل و چه بعد از فوت موریهه، همیشه روابط دوستانه ای را با هسته مرکزی آی کی دو در ژاپن داشته است. با این توصیف، حتی شاید بتوان آنرا در دسته بندی های سنتی و آی کی کای نیز قرار داد.”یوشینکان”نوع سخت تری از آی کی دو است، که بیشتر به کاربردی بودن فنون و فیزیکی بودن آنها اهمیت می دهد. این گرایش به بسیاری از شاخه های پلیس ژاپن آموزش داده می شود. در تعدادی از انشعابات این گرایش، از هاکاما استفاده نمی شود و در تعدادی دیگر از مدارس وابسته به این گرایش، از درجات بالا (پس از مشکی) از هاکاما استفاده می کنند. سازمان جهانی مربوط به سبک یوشینکان آی کی دو، به نام “یوشین کای” معروف است، که شعبات فعالی در بسیاری از نقاط جهان دارد.

آیکیدو تنها ورزش رزمی جهان است، که مسابقات تن به تن آن به دلیل آسیب‌دیدگی شدید مفاصل، سال‌هاست که ممنوع شده‌است.

تنها مسابقات کاتا و حرکات نمایشی با شمشیر و چاقو برگزار می‌شود. البته در کل امر رقابتی بودن این ورزش از نظر موریهه اوشیبا اساسا اشتباه است و باید در سایه صلح و دوستی و بدور از حس انتقام و رقابت این ورزش انجام شود.

کلاس های فعال آموزش آی کی دو (دفاع شخصی)